O Patronie

Jan Dzierżon

Urodził się w polskiej rodzinie osiadłej przed laty w Łowkowicach. Nazwisko jego pradziadka Jerzego Dzierżona (1717–1800) pojawia się w najstarszej polskiej kronice Łowkowic (Kocowicz, 1987). On sam kultywował polskość i uważał się za Polaka Urodził się w jako syn Szymona i Marii z domu Jantos, jako drugi z trojga rodzeństwa[

Życiorys

Do dziesiątego roku życia uczęszczał do polskiej szkoły parafialnej w Łowkowicach, potem przez rok do szkoły w Byczynie. W wieku jedenastu lat rozpoczął naukę w gimnazjum we Wrocławiu, które ukończył 
z wyróżnieniem jesienią 1830 r. W tym samym roku rozpoczął studia na wydziale teologii Uniwersytetu Wrocławskiego, lecz uczęszczał też na wykłady z matematyki, astronomii i historii. Po studiach, w 1834 roku, przyjął we Wrocławiu święcenia kapłańskie. Został wikarym w Siołkowicach pod Opolem, a następnie od 1835 był proboszczem parafii w Karłowicach koło Brzegu na Śląsku. Będąc proboszczem, prowadził jednocześnie badania nad życiem pszczół i zakładał koła pszczelarskie na Śląsku, z których powstało potem Towarzystwo Pszczelarskie. Krzyżując pszczoły rodzime z włoskimi Dzierżon odkrył zjawisko dzieworództwa. Koncepcję uznano za błędną
i potępiona została przez Kościół katolicki. Konflikt się zaostrzył, gdyż Dzierżon uparcie podtrzymywał swoje poglądy wbrew Kościołowi i wielu uczonym. Dopiero w 1906 roku na konferencji przyrodniczej w Marburgu dzieworództwo powszechnie uznano za zjawisko udowodnione. W 1868 Dzierżon został zmuszony do rezygnacji z funkcji proboszcza w Karłowicach i został przeniesiony w stan spoczynku.

W 1884 powrócił on do swych rodzinnych Łowkowic. Tam kontynuował prace naukowe nad życiem pszczół, mieszkając od 1885 wraz ze swym bratankiem Franciszkiem w niewielkim domu z ogrodem, prowadząc, jak sam to określał, tryb życia pustelnika. Jan Dzierżon zmarł w wieku 95 lat. Jego grób znajduje się
w Łowkowicach, natomiast w domu, w którym mieszkał pod koniec życia, mieści się izba jego pamięci. Pamiątek po Dzierżonie zachowało się niewiele. W 1927 Franciszek Dierżon przekazał pamiątki Narodowi Polskiemu na ręce pszczelarza Leopolda Pawłowskiego z Rudnika nad Sanem. 1 grudnia 1939 r. skonfiskowała je niemiecka żandarmeria, podczas wojny uległy zniszczeniu i rozproszeniu.

Działalność naukowa

Jan Dzierżon opublikował w 1845 teorię mówiącą, że samce pszczół (trutnie) rozwijają się z niezapłodnionych jaj, a więc mają matkę, a nie mają ojca, zaś samice powstają z jaj zapłodnionych. Stał się tym samym odkrywcą zjawiska partenogenezy (dzieworództwa) u pszczół. Łącznie napisał 26 książek naukowych i ponad 800 artykułów. Współpracował m.in. z "Frauendorfer Blatter" i "Eichstadtel Bienenzeitung", a w latach 1854-1856 wydawał miesięcznik "Der Bienenfreund aus Schlesien" Wiele z jego dzieł przetłumaczonych zostało na inne języki europejskie. Mimo trudności robionych przez pruskie władze, publikował również w języku polskim głównie w Cieszynie, Lesznie oraz w Pszczynie. W języku polskim ukazały się: Nowe udoskonalone pszczelnictwo, Dodatek do teorii i praktyki nowego pszczelarza i inne. Zrewolucjonizował hodowlę pszczół, wydawał własne czasopismo pszczelarskie, a ok. roku 1840 skonstruował pierwszy na świecie udany ul szafkowy z ruchomą zabudową, kładąc fundamenty pod konstrukcję współczesnego ula ramowego. Przestrzeń między środkiem sąsiednich plastrów została opisana jako 1,5 cala (38–39 mm). W 1848 roku Dzierżon wprowadził rowki wycinane w bocznych ścianach ula, aby zastąpić mniej wygodne przybijane listewki do zawieszania snóz. Rowki te miały wymiary 8×8 mm – dokładnie średni wymiar między ¼ i 3/8 cala. Obecnie tzw. „bee space” (pszczela przestrzeń) jest określana właśnie jako wymiar ¼ do 3/8 cala. Pszczoła europejska wypełnia plastrem woskowym przestrzeń większą niż 3/8 cala lub propolisem (kitem pszczelim) szczeliny poniżej ¼ cala. Pomysł Jana Dzierżona wprowadzenia wycięć tych wymiarów świadczy o tym, że rozumiał powyższą zasadę wcześniej niż pierwsze ramki zostały skonstruowane właściwie. Na podstawie wskazań księdza Dzierżona August von Berlepsch (w maju 1852) w Turyngii
i Lorenzo Langstroth (w październiku 1852) w Stanach Zjednoczonych zaprojektowali swoje ramki ulowe, pierwsze właściwie funkcjonujące w historii. Na podstawie oryginalnych rysunków można stwierdzić, że wkrótce rowki o przekroju kwadratowym zostały przekształcone ukośnym zrębem od góry, co ułatwiało manipulacje snozami. Tego samego typu rowki są skopiowane w opisach Augusta von Berlepsch w roku 1863. W Stanach Zjednoczonych w przeciwieństwie do Europy ule były rozstawiane pojedynczo na większych przestrzeniach i były otwierane od góry, a nie od tyłu jak w popularnych w tym czasie pszczelich pawilonach w Europie Środkowej. We współczesnych ulach pszczela przestrzeń ma główne zastosowanie między bocznymi listwami ramek i ścianami ula.

Dzierżon poświęcił pszczelarstwu 70 lat. Do dwu jego najbardziej fundamentalnych osiągnięć należy zaliczyć opracowanie zasad konstrukcji ula z ruchomą zabudową  oraz odkrycie partenogenezy. Jan Dzierżon zrewolucjonizował pszczelarstwo, znacznie zwiększając produkcję miodu i zyskał światową sławę. W 1872 za swoje prace naukowe otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Monachijskiego w 400. rocznicę założenia uczelni. Został odznaczony orderami wielu krajów Europy. Był honorowym członkiem towarzystwa rolniczego w Krakowie i Lwowie. Członek-korespondent Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego (1858-1862)